Bestaat ‘de waarheid’ wel? Of moet je eens stilstaan bij je eigen waarheid? Eerst om je heen kijken naar wat ontbreekt, de verschillen zoeken en dan tot een conclusie komen? Is het nieuws of opinie? Wie bepaalt dat mainstream nieuws de waarheid is en nepnieuws niet waar? Kunnen we een goede definitie geven van wat nepnieuws is en welk nieuws je als waarheid kun benoemen? Allerlei vragen passeerden de revue op de eerste debatavond van debatcentrum De Vonk. Het thema desinformatie en bedreigingen van de democratie zorgde voor een boeiende discussieavond op maandag 17 oktober in De Fabriek.

Je zou ook gelijk vraagtekens kunnen plaatsen bij wat er nu wordt geschreven. Want schrijft de verslaglegger wel de waarheid? In hoeverre is het zijn eigen mening die resoneert? Houdt hij zich aan de uitspraak van de Britse journalist en politicus C. P. Scott die stelde ‘Comment is free, but facts are sacred.’ Feit was dat er niet genoeg stoelen waren op de eerste thema-avond in de Fabriek en een deel van het publiek het debat staand moest volgen. Genoeg animo.

Definitie vals nieuws

Na de openingstoespraak van Anneke Wijdogen-Vis, hoofd Marketing Zaanstreek, die het goede gesprek graag op gang zag komen in haar geliefde Zaantje, was het de beurt aan Richard Rogers. De hoogleraar Nieuwe Media was op zoek gegaan naar de geboorte van nepnieuws-crisis in de aanloop naar de Amerikaanse verkiezingen in 2016.  Wat bleek? Nepnieuws – door het NRC gedefinieerd als ‘vals nieuws’ – presteerde op Facebook beter dan mainstream nieuws.

Junk nieuws

Het publiek kreeg uitleg over de definities van nepnieuws, ook wel junk nieuws genoemd met link naar junk food dat weliswaar aantrekkelijk is verpakt, maar ongezond voor je is om te eten. “Door nepnieuws wordt de discussie feller. De polarisatie in onze samenleving erger”, aldus de hoogleraar. Die kreeg zelf ook een draai om de oren op Twitter. Want het onderzoek dat werd gedaan door het Oxford International Institute werd zelf getypeerd als nepnieuws…Waar superleugenaar (of is hij dat juist niet en is de mening van uw verslaglegger gekleurd?) Trump in zijn rol als president uitblonk in het verspreiden van nepnieuws om de publieke opinie te beïnvloeden bleek dat er geen buitenlandse desinformatie werd aangetroffen bij onze Provinciale Staten en Europese parlementsverkiezingen van 2019.

‘Desinformatie bestond al in de tijd van Julius Caesar’

Martijn Jonker bracht als tweede spreker een betoog waarin zijn ervaring over de journalistieke mores die hij opdeed in zijn tijd als CEO bij de Telegraaf Media Groep (inmiddels Mediahuis) duidelijk doorklonk. Hij stelde dat desinformatie van alle tijden is.

“Daar was in de tijd van Julius Cesar al sprake van”, hield hij de toeschouwers voor. Een reconstructie van het echte gezicht van de Romeinse heerser laat een tikje sullig kijkend gelaat zien in plaats van de stoere staatsman zoals hij vaak als standbeeld is uitgebeeld. Hij veegde ook zijn strategische blunders op het slagveld onder tafel en liet ze als nipte overwinningen noteren in de wetenschap dat deze dagboeken in Rome werden gelezen.