15-09-2025

#24; Verslag: DemocrAtIe-debat, AI en de toekomst van onze democratie

Op 15 september was de Dag van de Democratie. De gemeente Zaanstad hield samen met De Vonk Debat in de Bullekerk in Zaandam een avond met het thema AI (kunstmatige intelligentie) en de toekomst van de democratie. De avond werd ingeleid door burgemeester Jan Hamming van Zaanstad.

Hoogleraar Jeroen de Ridder (kennistheoreticus, VU Amsterdam) gaf een overzicht van de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie. Wat in de jaren vijftig van de vorige eeuw begon met computers die ingewikkelde rekensommen konden uitvoeren is uitgegroeid tot een slim beslissysteem dat dingen doet waarvan we lang dachten dat alleen mensen dat konden (bijvoorbeeld chatgpt). ‘Maar in de kern is chatgpt een systeem dat goed is in het voorspellen van het volgende woord. Vraag je: Bij Alkmaar begint de …, dan krijgt je het goede antwoord: victorie. Maar vraag je om een afbeelding van Noord-Holland met de belangrijkste plaatsen en rivieren dan lijkt wat je krijgt nog nergens op.’

AI kan, volgens De Ridder, de kernfuncties in de democratie – beslissen, uitvouwen, controleren en corrigeren – zowel versterken als ondermijnen.

Je kunt met behulp van AI heel snel veel data doorploegen. Je kunt alle verkiezingsprogramma’s downloaden en daar vragen aan stellen. Via beleidsradar.nl kun je in mum van tijd alle overheidstukken vinden die je wil inzien. Gevaarlijk wordt het als je de controle op uitgevoerd beleid overlaat aan AI. Dan kun je je niet meer verantwoorden. ‘Overheidsbeslissingen kun je niet aan AI overlaten. Verantwoording moet worden afgelegd door mensen. De mens vervangen door AI, zoals wordt voorspeld, zie ik niet zo snel gebeuren.’

Gevaren van AI zijn er volgens De Ridder ook zoals nepnieuws en desinformatie. ‘Nepnieuws genereren en versturen wordt steeds eenvoudiger. Maar we moeten de invloed daarvan ook niet overdrijven. Het grootschalig ondermijnen van verkiezingen heb ik nog niet gezien. Uit onderzoek blijkt steeds dat nepnieuws niet zo sterk wordt verspreid als we denken. Het beperkt zich tot een betrekkelijk kleine groep. 80, 90% van het nepnieuws wordt gedeeld door 5% van de bezoekers. De mensen die erin geloven is een kleine groep, een groep die toch al niet gelooft in de overheid en de medische wereld.’

De Ridder maakt zich wel zorgen over het feit dat steeds meer mensen nieuws van internet halen al meent hij ook dat jongeren in staat zijn op internet nepnieuws te onderscheiden van echt nieuws. Van de opkomst van de grote techbedrijven moet de hoogleraar niets hebben. ‘Je ziet een machtsverschuiving in de wereld. Zij kunnen inmiddels grenzeloos invloed uitoefenen op kleine democratieën. En dat is een groot risico. Ze beschikken ook over heel veel lobbyisten die overal invloed hebben.’

Jan ’t Hart, adjunct-hoofdredacteur van onder meer het Noordhollands Dagblad, gaf aan dat ook de krant gebruik maakt van AI. ‘Je kunt veel door AI laten doen, zoals samenvattingen laten maken, maar dat doen we nog niet. Bij het doen van onderzoek maken we gebruik van AI. Maar niet zoals google ons dat voorschotelt. Dat betekent dat wij AI bij het beantwoorden van onze vragen duwen in de richting waar we betrouwbare informatie verwachten. Dat wil zeggen dat wij de bronnen aangeven die AI gebruikt, bronnen die wij betrouwbaar achten. Het resultaat moeten we vervolgens twee, soms drie keer checken omdat we betrouwbaar willen zijn.’

Betrouwbaarheid kwam eerder al aan orde toen Guido van Beuzekom vroeg naar de journalistiek standaard van de krant. ‘Die is dat we te vertrouwen moeten zijn. De lezer moet ervan op aan kunnen dat onze verhalen kloppen’, aldus Van ’t Hart. En daarmee is ook de link gelegd met het thema van de avond. De journalistiek heeft in de democratie een controlerende functie.

Teksten laten schrijven door AI is bij het NHD nog geen praktijk, al zou dat wel kunnen. Van ’t Hart: Nu is taalbeheersing nog een zeer belangrijke kwaliteit van een journalist. Maar het is denkbaar dat door het gebruik van AI dat straks niet meer het belangrijkste is.’

Er waren ook drie raadsleden van de gemeente Zaanstad die werd gevraagd of en hoe ze in hun raadswerk gebruik maken van AI. Er is nog geen raadsbrede handleiding voor het gebruik van AI, zo bleek. Stella Pieterson (PvdD) gaf aan dat het gebruik van AI handig kan zijn maar dat ze het zo weinig mogelijk gebruikt. Fidel Lopes (VVD), zelf ict’er, maakt graag gebruik van AI maar vindt wel dat je het nemen van beslissingen niet aan AI kan overlaten. Jochem de Haan (steunfractielid D66) vindt dat AI vooral kan helpen bij veel saai werk maar dat je heel voorzichtig moet omgaan met gegevens van burgers.